Jastrzębski Portal informacji Kulturalnej

Silmariena

tekst ze strony [link widoczny dla zalogowanych] autorstwa Pana Roberta Dejtrowskiego

GŁĘBIA OSTROŚCI

Głębia ostrości jest według mnie jednym z kilku najważniejszych „narzędzi” w pracy fotografa. Mógłbym nawet zaryzykować stwierdzenie, że umiejętność posługiwania się głębią ostrości jest czymś, co odróżnia wakacyjnego pstrykacza od świadomego fotografa. Kiedyś znalazłem w jednej książce stwierdzenie: amatorowi zdjęcie wyjść może, zawodowcowi – musi!
Wielokrotnie oglądając rozmaite zdjęcia spotkamy się z takimi, na których ostre jest wszystko – od kamieni na pierwszym planie po horyzont, i z takimi, na których na tle niekształtnych rozmytych plam widoczny jest ostry fotografowany przedmiot. Inny będzie charakter, inna wymowa takich zdjęć. A zależy to właśnie od zastosowanej głębi ostrości.

Co to jest głębia ostrości?
Najłatwiej wyjaśnić to na przykładzie. Jeżeli ustawimy ostrość na jakiś przedmiot znajdujący się, dajmy na to, w odległości dwóch metrów od aparatu, to na zdjęciu ostro będzie odwzorowane nie tylko to, co jest na drugim metrze, ale też i część przestrzeni przed i za ustawioną odległością. Tę właśnie przestrzeń nazywamy głębią ostrości. Głębia ostrości nie kończy się raptownie. Po prostu im dalej od głównej płaszczyzny ostrości, tym ostrość będzie mniejsza. W końcu rozmycie konturów będzie tak duże, że przestaniemy je postrzegać jako ostre. Zresztą sama ostrość jest bardziej zjawiskiem psychologicznym niż fizycznym. Małą odbitkę trzymaną w ręku ocenimy jako ostrą. To samo zdjęcie powiększone do rozmiarów dziesięć na siedem metrów i oglądane z bliska uznamy za nieostre. Ale gdy spojrzymy na nie z odległości kilkudziesięciu metrów znowu stwierdzimy, że jest wyraźne.
Głębia ostrości rozciąga się mniej więcej 1/3 przed i 2/3 po głównej płaszczyźnie ostrości i zależy od przysłony oraz zastosowanego obiektywu. Zależność jest prosta: głębia ostrości będzie większa im bardziej przymkniemy przysłonę oraz im krótszą ogniskową ma nasz obiektyw. Innymi słowy, gdy chcemy uzyskać jak najmniejszą głębię ostrości, powinniśmy użyć jak najdłuższego obiektywu i/lub całkowicie otworzyć przysłonę. A gdy chcemy by głębia ostrości była jak największa, musimy zastosować szerokokątny obiektyw i/lub maksymalnie przymknąć przysłonę.

Odległość hiperfokalna
To niezwykle mądrze i tajemniczo brzmiące słowo oznacza taką ustawioną na obiektywie odległość, przy której głębia ostrości będzie maksymalna. Wiemy, że w miarę jak przymykamy przysłonę, głębia ostrości wzrasta, zarówno przed jak i za ustawioną na obiektywie odległością. Bezsensowne jest zatem przy fotografowaniu krajobrazu ustawianie ostrości na nieskończoność, bo rozciąganie głębi ostrości poza nieskończoność nic nam nie daje, a jedynie oddala od obiektywu jej początek. Jeżeli zależy nam, aby jak największy obszar na takim zdjęciu był ostry, powinniśmy odległość ustawić tak, by nieskończoność wypadała w okolicy końca głębi ostrości a nie w jej głównej płaszczyźnie. Na obiektywach stałoogniskowych i – bardzo rzadko – na zmiennoogniskowych, możemy znaleźć skalę głębi ostrości. Wtedy ustawiamy symbol nieskończoności tuż przed zaznaczonym końcem głębi ostrości. Ponieważ odległość może być w takim przypadku ustawiona w odległości kilku metrów od aparatu, możemy w wizjerze widzieć bardzo nieostry obraz. Nie należy się tym przejmować. Przy przymkniętej przysłonie ostrość będzie taka jak trzeba. Czasem w czasopismach, książkach czy instrukcjach obsługi obiektywów publikowane są tabele głębi ostrości przy różnych ustawieniach przysłon i odległości. Możemy z nich wywnioskować, jaką powinniśmy zastosować przysłonę i na jaką odległość ustawić ostrość, by uzyskać jak największą głębię. Niektórzy reporterzy czasem tak dobierają film, odległość i przysłonę, że głębia ostrości rozciąga się w zadanym przez nich z góry obszarze – przykładowo od dwóch do ośmiu metrów. Nie muszą wówczas tracić czasu na ustawianie ostrości, gdy sytuacja wymaga szybkiego fotografowania, wiedzą powiem, że wszystko co znajdzie się w tym obszarze wyjdzie na zdjęciu ostro.

Tak wygląda skala głębi ostrości wygrawerowana pod skalą odległości na obiektywie Mamiya Sekor C 45 mm f/2.8. Można łatwo sprawdzić odkąd i dokąd będzie sięgała ostrość przy różnych wartościach przysłony. Kąt widzenia tego obiektywu jest analogiczny do kąta widzenia obiektywu 28 mm do aparatów małoobrazkowych. Gdy ustawimy ostrość na nieskończoność, widać że przy przysłonie f/22, ostry obszar będzie się rozciągał od około 2 metrów. Natomiast w drugim przypadku, gdy ustawimy ostrość na odległość hiperfokalną (która wynosi w tym przypadku nieco ponad 2 metry) ostry obszar będzie się rozciągać od około 1.1 metra do nieskończoności. Zyskujemy w ten sposób metr ostrości na pierwszym planie – najczęściej bardzo ważnym dla fotografii krajobrazu. Proszę zwrócić uwagę, że przy przysłonie f/8 głębia ostrości rozciągać się będzie od około 1.5 metra do 3 metrów. A przy całkowicie otwartym obiektywie ostre będzie kilkadziesiąt centymetrów w okolicy drugiego metra. W wizjerze widzieć będziemy w tym przypadku niemal wszystko nieostro!

Podgląd głębi
Pamiętajmy, że normalnie w wizjerze lustrzanki oglądamy obraz przy w pełni otwartej przysłonie, a więc i przy minimalnej głębi ostrości. Przysłona jest przymykana dopiero na chwilę przed otwarciem migawki. Dzięki temu widziany przez nas obraz jest jasny, ale nie odpowiada dokładnie temu, co będzie na zdjęciu. W przeważającej większości przypadków przysłona przy wykonywaniu zdjęcia zostanie przymknięta a tym samym zmieni się głębia ostrości. I nagle elementy tła, które widzieliśmy... przepraszam, których nie widzieliśmy z powodu rozmycia i nieostrości, mogą zacząć być wyraźne. Niekoniecznie ostre, ale na tyle widoczne, by zmienić nastrój i charakter zdjęcia. Jak więc ustrzec się takich niespodzianek? Wiele aparatów ma możliwość przymknięcia przysłony do wartości roboczej (ustawionej) – nazywa się to funkcją podglądu głębi ostrości. Korzystając z niej można sprawdzić co w rzeczywistości będzie widać na zdjęciu. Obraz – co prawda – będzie znacznie ciemniejszy (przymknięta przysłona powoduje, że mniej światła przechodzi przez obiektyw i trafia do celownika), ale w większości przypadków można dostrzec to, co jest dla nas interesujące. Ja praktycznie przy każdym zdjęciu korzystam z funkcji podglądu głębi ostrości i sprawdzam, jak wyglądać będzie rzeczywisty kadr. W razie potrzeby modyfikuję przysłonę zmieniając tym samym głębię ostrości i stopień rozmycia tła. W przypadku zdjęć krajobrazowych często powtarzam te czynności dopóty, dopóki nie będę zadowolony z efektu.

Mała głębia ostrości
Załóżmy, że chcemy w pogodny dzień uzyskać jak najmniejszą głębię ostrości, a więc maksymalnie otworzyć przysłonę. Im bardziej otwieramy jednak przysłonę, tym skróceniu ulega czas ekspozycji, przy którym naświetlenie będzie prawidłowe. Co zatem zrobić, jeśli doszliśmy już do najkrótszego czasu, a wciąż głębia ostrości jest dla nas za duża? Można założyć czulszy film – przy niezmienionym, najkrótszym czasie takie samo naświetlenie uzyskamy jeszcze bardziej otwierając przysłonę, na czym nam przecież zależy. A jeśli nie mamy czulszego filmu? Jest jeszcze jeden sposób! Możliwość zastosowania większego otworu przysłony zapewni nam założenie na obiektyw neutralnego szarego filtra. Filtry takie produkowane są w różnych gęstościach, tak że jeżeli pasjami stosujemy na swoich zdjęciach małą głębię ostrości, to zaopatrzywszy się w szary filtr dwu-, cztero- i ośmiokrotny mamy bardzo duże pole manewru. W razie skrajnej potrzeby możemy użyć wszystkich filtrów naraz. Podobny efekt może dać filtr polaryzacyjny. Jeżeli chcemy uzyskać efekt wyłącznie zredukowania światła, to musimy znaleźć takie położenie filtra, w którym działanie polaryzacyjne będzie minimalne. Każdy obiektyw ma swoją minimalną głębię ostrości, zależną od jego jasności. Obiektyw o jasności f/5.6 będzie się „zaczynał” od większej głębi ostrości niż ten o identycznej ogniskowej i świetle f/2.8. W przypadku ciemnych obiektywów może się okazać, że co byśmy nie robili, ostry obszar i tak będzie całkiem duży – za duży jak na nasze oczekiwania.

Głębia ostrości w makrofotografii
Im bliżej obiektywu znajduje się fotografowany przedmiot, tym mniejsza jest głębia ostrości. Gdy fotografujemy bardzo drobne obiekty w okolicy skali odwzorowania 1:1, to ostry obszar przy całkowicie przymkniętej przysłonie będzie wynosił zaledwie kilka milimetrów. A przy otwartej przysłonie będzie to zaledwie ułamek milimetra. W wielu przypadkach wskazane byłoby zatem użycie maksymalnie przymkniętej przysłony. A tego nie da się osiągnąć, gdy światło jest słabe. Dlatego tak istotne przy makrofotografii jest dobre, mocne oświetlenie. Na dodatek przy pełnym otworze przysłony (i przy minimalnej głębi ostrości) widać zupełnie co innego, niż będzie na zdjęciu. Ustawiamy ostrość gdy głębia jest wprost grubości papieru. Nawet delikatne drżenie naszych rąk wyprowadza fotografowany obiekt poza ostry obszar. Jak spowodować aby trafić ostrą strefą we właściwe miejsce? Ja w takich przypadkach przymykam przysłonę do wartości roboczej i uważnie oglądam to, co fotografuję. Jest ciemno i nie widać zbyt wiele, ale mając trochę wprawy i cierpliwości można na matówce zobaczyć co trzeba. Najczęściej mam jeszcze o coś oparte ręce, żeby ograniczyć ich drżenie. Może być to statyw, kolano... cokolwiek zapewniającego nieco większą stabilność aparatu. W momencie gdy na matówce obraz wygląda dobrze, otwieram przysłonę i sprawdzam, w którym miejscu fotografowany obiekt jest odwzorowany ostro. Następnie, już przy otwartej przysłonie, próbuję ustawić ostrość na to właśnie miejsce i naciskam spust migawki. Często się okazuje, że przy otwartym obiektywie prawie wszystko jest nieostre. Ale przy roboczej przysłonie i większej głębi ostrości świat wygląda zupełnie inaczej. Robię w takich przypadkach wiele powtórzeń, gdyż szansa że ostrość będzie ustawiona milimetr za blisko lub za daleko, jest spora. Co mają zrobić ci, którzy „uprawiając” makrofotografię nie mają w swoich aparatach możliwości kontroli głębi ostrości? Wcześniej pisałem, że główna płaszczyzna ostrości wypada miej więcej w 1/3 ostrego obszaru. Ustawiamy wtedy ostrość w 1/3 fotografowanego obiektu i mamy nadzieję, że będzie dobrze. I jeżeli chcemy robić dużo zdjęć makro, przy których ważne jest panowanie nad głębią ostrości, pomyślmy nad... wymianą aparatu na model wyposażony w funkcję podglądu głębi ostrości.

Robert Dejtrowski

Corehoorn

Sill: jak dla mnie mija sie z celem wklejanie czegos co jest ogolnodostępne i wystarczy tylko poszukac Smile

no chyba ze ktos ma bana na google Very Happy

Silmariena

niezupełnie, ludzie są teraz tak leniwi, że nie chce im się szukać, do tego internet jest tak wielkim śmietnikiem, że ciężko coś dobrego znaleźć.
poza tym ja lubie miec wszystko w jednym miejscu to raz, a dwa, ze to forum nie powstało tylko po to by pisać o wydarzeniach i bzdetach, ale tez być dobrym źródłem

poza tym nie kazuje Ci czytać, jak ktoś będzie chciał to przeczyta, może wyciągnie wnioski i nie będzie uważał wszystkich swoich wypocin za dzieło sztuki... bo ten problem zaczyna mieć co raz to większe znaczenie Smile

ja tylko niosę pomoc Smile

Corehoorn

Wogole tak patrze na ten obiektyw to mysle ze na 80% jest to stara dobra Sigma Very Happy

Silmariena

sigmy nigdy nie miałam, wiec nie wiem:P

Feainnewedd

Bardzo dobrze ze Sil cos zamieszcza (ilosc informacji fachowych i technicznych jest wprostproporcjonalna do atrycyjosci tego forum).

Silmariena

no, dziekuję, że ktoś jednak to docenia Smile


	Jastrzębski Portal informacji Kulturalnej Kultura i sztuka w Jastrzębiu i okolicach		FAQ Szukaj Użytkownicy Grupy Galerie Rejestracja Profil Zaloguj się, by sprawdzić wiadomości Zaloguj